یخچال سنتی زواره و چگونگی استفاده از آن در گذشته
به گزارش سفرگو از تهران یک فعال میراث فرهنگی اظهار داشت: یخچال همانگونه که از اسم آن مشخص است از دوکلمه یخ و چال تشکیل شده، بدین جهت که بنای آن از چال و مخزنی که در آن یخ نگهداری می شده، تشکیل شده و خوشبختانه امروزه اصطلاحات بیگانه جای این کلمه اصیل ایرانی را نگرفته است.
محسن هادی طحان زواره در گفت و گو با ایسنا، با اشاره به اینکه یخچال های سنتی همچون آثار تاریخی است که بصورت پراکنده در مناطقی از کشور بخصوص اطراف شهرها و روستاها دیده می شود، اضافه کرد: این بناها اصولا در کنار بافت های تاریخی و حتی در خارج از شهرها و روستاها ساخته می شده و علت این بوده که برای تهیه یخ باید مکان آبگیر در زمین های خارج از شهر و در کنار جوی آب ها باشد.
بگفته این فعال میراث فرهنگی، یخچال تاریخی زواره در کنار باروی شهر و بیرون از بافت تاریخی اما چسبیده به حصار تولید شده که خوشبختانه در دهه گذشته سطح بیرونی آن مرمت گردیده است.
وی ادامه داد: یخچال زواره مانند بیشتر یخچال های سنتی کشور از گل و خشت (بهترین عایق) تولید شده است.
هادی طحان اظهار داشت: شکل فیزیکی آن مخروطی با دیواره های دوار ضخیم است که دوایر پایین بزرگتر بوده و هرچه به طرف بالا اوج گرفته دوایر تنگ تر شده اند تا در نقطه ای چون راس مسدود شده است. این شکل مخروطی بنا موجب خنکی و در حقیقت مانع جذب گرما می شود.
یخچال زواره پیش از مرمت هادی طحان با اشاره به مرتفع بودن و در عین حال زیبایی ویژه فضای داخل یخچال سنتی زواره اظهار داشت: داخل بنای یخچال چاله ای عمیق وجود دارد که محل نگهداری یخ بوده است، همین طور پلکانی سنگی دواری وجود داشته که تا انتهای چاله یخ ادامه دارد که برای دسترسی به انتهای بنا و انتقال و برداشت یخ بوده است. در این بنای مخروطی شکل هم دو درگاه در روبروی وجود دارد.
داخل یخچال زواره وی در مورد نحوه استفاده از این بنا نیز اظهار داشت: اطراف یخچال زمینی به عمق حدودا یک متر وجود داشته که در فصل زمستان بخصوص شب های سرد آب را در آن جاری می کردند و بعد از مدتی گل و لای آب ته نشین شده و در طول شب های سرد زمستان آب به یخ تبدیل می شده است و بعد از قطور شدن این لایه ها، یخ ها بصورت تکه تکه جمع آوری شده و در مخزن یخچال (چال یخ) بصورت لایه ای بر روی هم می چیدند.
بگفته این فعال میراث فرهنگی، برای جلوگیری از چسبیدن یخ ها به همدیگر و همین طور کمتر آب شدن، بین یخ ها پوشال یا ساقه های گندم ونیز حصیر قرار می دادند. وقتی چال (مخزن) از یخ پر می شد، درب های دو طرف یخچال را با خشت و گل مسدود می کردند. این یخ ها تا تابستان در یخچال می ماند و در وسط یخچال چاهی وجود دارد که برای جمع آوری آب حاصل از ذوب شدن احتمالی یخ ها حفر شده است.
وی اشاره کرد: در تابستان قسمتی از درب یخچال باز می شد و یخ ها را تکه تکه بیرون می آوردند و بین مردم توزیع می کردند.
هادی طحان در عین حال اظهار داشت: بعضی از یخچال های سنتی در ایران شخصی بوده و صاحب بنا مسئول تهیه و فروش و توزیع یخ بوده است که در گذشته در جنوب تهران یخچال های شخصی وجود داشته است که یخ فروش ها در فصل تابستان با وزن کردن، یخ ها را بفروش می رساندند. اما بیشتر یخچال ها مانند یخچال سنتی زواره، عمومی و جنبه عام المنفعه داشته و همه مردم از یخ آن استفاده می کرده اند.
هادی طحان اظهار داشت: امروزه این بنای تاریخی در محله بنجیره زواره در کنار حصار و باروی تاریخی آماده بازدید گردشگران و علاقمندان است و در سالهای اخیر داخل این بنا نمایشگاه تصاویر تاریخی نیز تشکیل شده بود که مورد استقبال گردشگران قرار گرفت و بازدیدکنندگان در فصل گرما از هوای خنک و مطبوع داخل این بنا هم لذت می بردند.
وی اظهار داشت: در شهرستان اردستان تعداد معدودی یخچال سنتی وجود دارد همچون یخچال روستای منظریه در بخش زواره در (کنار روستای سرهنگ آباد) که مشخصه خاص آن پوشش آجری سطح بیرونی آنست که متاسفانه حال و روز خوبی ندارد و با مرمت آن می توان این بنا را حفظ کرد.
این پژوهشگر میراث فرهنگی افزود: از دیگر یخچال های سنتی و مهم منطقه اردستان که حدودا شبیه یخچال زواره است می توان به یخچال شهر مهاباد اشاره نمود که متاسفانه در طول سالهای گذشته قسمتی از آن تخریب شده ولی خوشبختانه بتازگی ثبت میراث ملی کشور شده است.
یخچال روستای منظریه در دهستان سفلی زواره هادی طحان در آخر ابراز امیدواری کرد مرمت و بازسازی یخچال تاریخی مهاباد نیز در دستور کار قرار گیرد و از ویرانی این بنا جلوگیری شود.
منبع: سفرگو
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب