نان تمیجان از روستای دیوشل تا ثبت ملی
سفرگو: از گیلان از زمان تولید برنج در گیلان، پخت انواع نان با آرد برنج رواج یافت. پروسه سنتی تولید نان برنجی خشک معروف به نان تمیجان، با قدمتی بالاتر از 150 سال در میراث معنوی کشور ثبت شده است. روستای دیوشل شهرستان لنگرود بزرگترین تولیدکننده این نوع نان در تمام گیلان است.
نان های محلی همچون میراث های معنوی هر استانی است. از زمان تولید برنج در گیلان، پخت انواع نان با آرد برنج رواج یافت؛ «نان کِشتا، نان خُلفه، بِپُخته لاسئِه نُون، نان تمیجان و نان لاکو» تنها نمونه ای از این نان هاست. سال ۱۴۰۰ مهارت پخت سنتی نان تمیجان با قدمتی بالاتر از ۱۵۰ سال به عنوان میراث معنوی شهرستان های لنگرود و رودسر ثبت ملی شد و یک سال بعد، جشنواره نان برنجی تمیجان در روستای دیوشل انجام شد.
هم اکنون روستاهای «دیوشل و تالش محله» از توابع شهرستان لنگرود و روستای «تمیجان» از توابع شهرستان رودسر و نزدیک به شهر املش، تولید کننده این نان هستند. تولید انبوه این نان در سالهای اخیر، باعث شده روش پخت از سنتی تغییر و بصورت نیمه سنتی در این روستاها صورت گیرد.
نان برنجی تمیجان، نانی است که از آرد برنج تهیه شده و همانند نان برنجیِ بپخته لاسئه نان یا لاسو، طی دو مرحله پخته می شود. نان لاسو سفید و نرم است ولی نان تمیجان به قدری بر کوره چدنی پخته می شود که در نهایت رنگش به قرمزی رسیده و خشک و بیسکویتی می شود. به همین دلیل، ماندگاری بیشتری نسبت به نان لاسو دارد.
روستای کوهپایه ای دیوشل، بالاتر از ۱۲۰ خانوار دارد. اگر روزی به این روستای زیبا رفتید، خواهید دید بر درب بیشتر خانه ها نوشته شده، «نان تمیجان» و «نان لاسو» موجود است. گشتی در این روستا می زنم. گرما و شرجی هوا، مانع از فعالیت زنان روستا نشده است. درب بیشتر خانه ها باز است و می توان از نزدیک پروسه پخت این نان را دید.
بیشتر زنان این روستا از نوجوانی پخت سنتی این نان را از مادرها و مادربزرگ ها آموخته اند. تهیه نان با زنان خانواده است و عرضه و فروش آن در روزبازارهای گیلان و فروشگاه ها، با مردان خانواده است.
کوه مشرف به روستای دیوشل، در گذشته «عطا کوه» خوانده می شد. بدین سبب تعجب نکنید در بیشتر تبلیغات فروش نان و کارت ویزیت ها، نام عطاکویی را به کرات ببینید. به قصد خرید نان تمیجان، داخل کارگاهی می روم که به خاطر گرمای کوره ها درب آن کاملا باز است. بانوی جوان پای کوره های چدنی نان های تمیجان را لوله می کند، از شدت گرما و حرارت کوره، صورتش سرخ شده است؛ او که ابتدا علاقه ای برای مصاحبه نشان نمی دهد، پس از خرید نان اعتمادش جلب می شود و اجازه می دهد بی نام حرف هایش را منعکس کنم.
از قیمت بالای آرد برنج محلی می گوید و این که خودشان شالیزار ندارند تا برنج بکارند. از زمانی می گوید که تنها ۱۹ سال داشت و بعد از ازدواج شیوه پخت نان برنجی را از مادرشوهرش آموخته و حالا بیش از ۱۰ سال است که شخصا نان تمیجان می پزد و اضافه می کند: قبلا همه به صورت سنتی نان می پختند. گاز نبود، با هیزم می پختیم و با دست خمیر را ورز می دادیم. حالا بیشتر خانوارها برای تولید انبوه، دستگاه خمیرگیر دارند و پهن کردن خمیر هم با دستگاه صورت می گیرد. در حال حاضر تنها منبع درآمد خانواده ام همین تهیه نان برنجی است. من روزانه بین ۱۵ تا ۳۰ کیلو آرد برنج را خمیر می گیرم و پس از پخت همسرم در شهرهای رشت و کوچصفهان می فروشد. چند مشتری ثابت هم داریم که نان را برای فروشگاه ها می برند. تابستان ها خرید کمتر از زمستان است.
نیلوفر پوربابایی، بانوی جوانی دیگری است که پخت نان تمیجان را به شیوه سنتی از مادربزرگش آموخته است. او پارکینگ خانه اش را تبدیل به کارگاه تولید نان کرده و روزانه ۷۰ کیلو نان می پزد.
او درباره ی تاریخچه نان تمیجان در دیوشل می گوید: این نان بیش از ۱۵۰ سال است در دیوشل پخته می شود. روستای «تالش محله» همجوار دیوشل است. ابتدا مردم دیوشل این نوع نان را می پختند، بعدها مردم تالش محله هم آموختند. او عقیده دارد خاستگاه نان برنجی خشک گیلان، روستای تمیجان است و اضافه می کند: شاید مردم دیوشل از اهالی آن روستا یاد گرفته باشند.
هاجر، یکی دیگر از بانوان دیوشلی است که روزانه با خواهرش نان برنجی تولید می کند، او می گوید: قدمت تولید این نان در دیوشل خیلی بالاست. کسی نمی داند دقیقا از چه زمانی بوده و درباره ی شیوه پخت این نوع نان توضیح می دهد: نان تمیجان برخلاف بپخته لاسئه نون کمی قرمز است برای اینکه بیشتر بر روی کوره می ماند و به علت خشک شدن کامل، ماندگاری بیشتری دارد. نان از ابتدا کاملا خشک تولید می شود ولی بسته به سلیقه مشتری، نان را با کمی آب نم زده و بصورت نرم هم می فروشند. اگر بخواهیم به صورت لوله ای عرضه نماییم، قبل از آنکه کامل خشک شود، باید سریع از روی کوره لوله نماییم و اجازه دهیم به همان شکل خشک شود.
قیمت نان تمیجان در دیوشل که بصورت عمده به فروش می رسد، کیلویی ۱۰۰ هزار تومان و دانه ای ۳هزار تومان است. برنج هم محلی و عمدتاً با نیم دانه هاشمی پخته می شود. او یادآور می شود: مردم شرق گیلان وقتی بخواهند برای اموات خیرات دهند و یا نذری بدهند، حتما نان برنجی می خرند. بیشترین تولید و فروش ما برای شب رغائب است و عمدتاً برای نذری می برند.
از روستای دیوشل تا روستای تمیجان در حوالی املش، فاصله بسیاری است. کسانی که به روستای تمیجان رفته باشند، می دانند که حدود ۱۳ سال پیش یکی از اهالی به نام رسول علیزاده، با راه اندازی یک کارگاه نیمه صنعتی تولید نان خشک تمیجان را در این روستا توسعه داد. اهالی دیوشل معتقدند، شاید در گذشته در روستای تیمجان، این نوع نان پخته می شده، ولی بعدها منسوخ شده باشد و بار دیگر با الگوبرداری از مردم دیوشل، تنها کارگاه پخت نان در روستای تمیجان به راه افتاده است.
نجمه قاسمی، یکی از سالخوردگان روستای دیوش، به یاد دارد که چند «سَل» یا استخر طبیعی در دیوشل بوده و نزدیک به آبشار روستا، آسیاب آبی هم بوده است و از روستاهای اطراف برای آرد کردن برنج به آسیاب دیوشل می آمدند. او به یاد دارد، مادربزرگش و دیگر زن های آبادی، چندروز نان تمیجان می پختند و مردان آبادی سحرگاه پیاده نان ها را برای فروش به بازارهای املش می بردند و وقتی برمی گشتند، شب شده بود. او عقیده دارد مردم دیوشل پخت این نوع نان را به مردم املش آموخته اند.
اما از تاریخچه روستای تمیجان نمی توان گذشت. روستایی که در زمان حکمرانی آل کیا (پیش از صفویه) آبادانی بسیار بزرگی بود و بزرگترین پل خشتی گیلان به دستور «میرزا علی کیا» در این روستا تولید شده و هنوز موجود است. رسول علیزاده، که اولین کارگاه نان برنجی خشک را در روستای تمیجان راه اندازی کرده، عقیده دارد خاستگاه این نوع نان، روستای تمیجان بوده و در اثر مهاجرت تمیجانی ها به دیوشل، اهالی این روستا هم فراگرفته اند.
محمد محمدی بندری، یکی از پژوهشگران لنگرود، نظر متفاوتی دارد و می گوید: روستای تمیجان کوچک فعلی در حوالی املش را نباید با تمیجان بزرگ که زیر سلطه کیائیان بود، یکی درنظر گرفت. از آنجائیکه تمیجان بزرگ، به عنوان مرکز حکومت رانکوه در زمان کیاییان بازار بزرگی داشته است، از دیگر روستاها این نان را برای فروش به بازار تمیجان می آوردند و شاید از دید خریداران، این نوع نان خشک برنجی در آنجا تولید و به «نان تمیجان» معروف شده است.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب