گفت وگوی سفرگو با بهروز وجدانی

درباره ی این ساز محبوب که ثبت جهانی شده، چه می دانید؟

درباره ی این ساز محبوب که ثبت جهانی شده، چه می دانید؟

سفرگو: رباب که بتازگی در میراث فرهنگی ناملموس ثبت شده است، سازی است که در میان بلوچ ها رواج دارد و به صورتی ساز محبوب این مردم است. حال گفته می شود هر جا که بلوچ ها باشند، این ساز هم نواخته می شود. تفاوتی هم ندارد که آنجا ایران است، افغانستان، تاجیکستان یا ازبکستان!


به گزارش سفرگو به نقل از ایسنا، ایران بتازگی در نوزدهمین جلسه کمیته بین دولتی صیانت از میراث فرهنگی ناملموس در پاراگوئه موفق به ثبت پرونده «مهارت ساختن و نواختن رباب» با مشارکت کشورهای افغانستان، تاجیکستان و ازبکستان شده است.
این ساز با نام پارسی «رواوه» بالاتر از یک هزار سال قدمت دارد. پرونده رباب در اجلاس ۱۴۰۱ نیز بررسی شده بود که در آن دوره از پیوستن به لیست میراث جهانی ناملموس بازماند. در همین جهت تصمیم گرفتیم با بهروز وجدانی ـ پژوهشگر موسیقی ـ درباره تاریخچه این ساز و.... صحبت نماییم.
در ادامه می توانید مشروح این گفت و گو را بخوانید:
_ لطفا در ابتدا روایتی از تاریخچه رباب داشته باشید؛ قدمت این ساز به چند سال قبل در ایران باز می گردد؟
ساز رباب یکی از سازهای بسیار قدیمی تمام حوزه فرهنگی ایران است که قرن ها در خیلی از کشورها رواج داشته است. در این جهت می توانیم به اشعار مولوی و سعدی اشاره نماییم که از نام رباب در آثار خود بهره برده اند. همین مورد بیان کننده این است که این ساز حدود ۶۰۰ تا ۷۰۰ سال قدمت دارد.
_ رباب چگونه نواخته می شود؟
انگار در کتاب ها ذکر شده است که این ساز در گذشته ها برخلاف امروز که یک ساز مضرابی است، در خیلی از کشورهای عربی با آرشه هم نواخته می شده است. همین طور در بعضی کشورها به آن مربع هم می گفتند؛ چون مربع شکل بوده است، اما با گذر زمان شکل کاسه آن تغییر کرده است. آن رباب آرشه ای گذشته با رباب فعلی متفاوت می باشد، ولی رباب فعلی که چندین قرن است در ایران نواخته می شود، مدتی پیش در پاراگوئه به ثبت جهانی یونسکو رسید.
_ ساز رباب تحت چه شرایطی در کنوانسیون پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس ثبت شد؟
در سال ۲۰۰۳ کنوانسیون پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس تشکیل شد و ما هم در سال ۲۰۰۵ به آن ملحق شدیم. در همین جهت تا حالا ۲۴ اثر ایرانی را در لیست آثار میراث فرهنگی ناملموس ثبت کرده ایم شده که حال ثبت تعدادی از آنها بصورت انفرادی و برخی هم مشترک با کشورهای همسایه بوده است. ساز رباب هم بصورت مشترک با ایران، افغانستان، تاجیکستان و ازبکستان ثبت شده است؛ برای اینکه این چهار کشور پرونده را نوشته اند که نشان دهند این ساز در این چهار منطقه مدت ها است که رواج دارد.
فراموش نکنیم که هدف این کنوانسیون ثبت میراث های زنده است که حالا هم در زندگی مردم نقش دارند. همین طور میراثی که در این کنوانسیون ثبت می شود باید بین نسلی باشد و چند نسل از آن بهره برده باشند؛ یعنی به قول معروف استاد شاگردی باشد و از پدر به فرزند و از استاد به شاگرد رسیده باشد. حال ساز رباب کلیه این خاصیت های مهم را داشته است، به ویژه این که ساز رباب در این مناطق عملکرد فرهنگی و اجتماعی هم دارد؛ یعنی خیلی از حوزه های زندگی مردم در این ساز نواخته می شود.
البته آنهایی که این ساز را می نوازند گاهی همراه با آن زمزمه هایی می کنند و می خوانند. در بعضی از مواقع هم حالت ساز و آواز دارد.
_ رباب در کدام مناطق ایران رواج دارد؟
رباب چندین قرن است که در سیستان و بلوچستان ایران رواج دارد و تقریباً دو شکل دارد. آن شکلی که در میان بلوچ ها رواج دارد و بیشتر مطرح است، سازی است که با مضراب نواخته می شود و ۱۸ تا سیم دارد، همین طور تعداد زیادی سیم در زیر ساز وجود دارد که تنها حجم صداهای نواخته شده را زیاد می کنند و روی آنها مضراب نمی خورد. رباب کوچکتری هم داریم که در مناطقی از سیستان و قسمتی از بلوچستان رواج دارد که آنرا رباب پنج سیمه می خوانند. افرادی که تمایل دارند مسائل فنی این ساز را یاد بگیرند باید به کتاب موسیقی آقای محمدرضا درویشی یا کتاب های بنده در دو جلد به نام «فرهنگ موسیقی ایرانی» مراجعه نمایند.


_ بهترین نوازنده این ساز کیست؟
آقای زنده یاد موسی زنگشاهی تقریباً ۵۰ تا ۶۰ سال پیش معروف ترین نوازنده رباب در زاهدان بودند که البته فرزندان و خانواده ایشان هم با نواختن این ساز آشنا هستند.
_ جنس رباب و ظاهر آن چگونه است؟
جنس این ساز از چوب زردآلو است که با عنایت به آن چه در سازهای بین قومیتی معمول است، روی این ساز تزئینات بسیار زیادی وجود دارد؛ به صورتی که صدف، استخوان و فلزات مختلف روی آن دیده می شود که بسیار زیبا است. البته این تزئینات سوای مسائل زیبایی شناسی، به لحاظ نمادها، اسطوره ها و اعتقادات و باورهای سازندگان و نوازندگان آن منطقه هم قابل بحث است.
_ رباب در قالب موسیقی ایرانی نواخته می شود یا موسیقی نواحی؟
ساز رباب بصورت تک نوازی و گروه نوازی نواخته می شود. البته رباب در گروههای موسیقی سنتی فعلی ایران هم بخاطره اصوات بمی که دارد، استفاده شده است؛ یعنی گروههای غیرفولکلوریکی که موسیقی ردیف دستگاهی را اجرا می کنند.
در گذشته در ارکستر آقای فرامرز پایور، تمام سازهایی که نواخته می شدند ایرانی بودند همچون رباب و قیچک که از موسیقی نواحی ایران به اجرای موسیقی ردیف نوازی راه پیدا کرده بودند.
_ ثبت این اثر در میراث فرهنگی ناملموس چه تاثیری دارد؟
این امر به دو علت مهم است؛ اول این که ایران چون داعیه دار فرهنگ و تمدن قدیمی خود است، از آن انتظار می رود که در مقایسه با سایر کشورهای منطقه بیشترین آثار را به ثبت جهانی برساند که البته هم اکنون ایران بیشترین تعداد آثار ثبت شده در یونسکو را دارد.
مسئله دوم این است که ما مردمی هستیم که وقتی یک اثر به ثبت جهانی می رسد، تمام مردم آن منطقه، خصوصاً افرادی که با آن سر و کار دارند، خیلی به خود می بالند و همین مورد موجب می شود میراث خودرا جدی تر بگیرند و بیشتر بدنبال چنین مسائلی بروند. همین طور سازمان های متولی آن میراث مثل سازمان میراث فرهنگی زمانی که می بینند یک اثر به ثبت رسیده است، کمک های بیشتری را به رواج آن عنصر فرهنگی خواهند کرد.
تقریباً می توان اظهار داشت که خود این کنوانسیون هم بدنبال همین مورد است، گرچه دولت های کشورها عضو آن هستند ولی میراث نیاکان متعلق به مردم است و در تمام ۴۰ ماده کنوانسیون پاسداری میراث فرهنگی ناملموس قید شده که میراث مردم باید توسط خود مردم پاسداری شود، آموزش داده شود، آگاهی درباره ی آن بیشتر شود و....
درحقیقت دولت ها فقط می توانند با مردم و نهادهای مردمی همکاری داشته باشند و درباب آموزش، مستندسازی، امور مالی و... اهتمام بورزند.
چهار کشور این پرونده را با سرگروهی و حمایت ایران به یونسکو فرستادند که این امر نشان میدهد کشور ایران باوجود مشکلاتی که دارد، می تواند در ثبت آثار میراث فرهنگی مناطق مدیر و مسئول باشد؛ چونکه امکانات بیشتر و پرسنل آگاهتری دارد. همین مورد خود پیام خوبی را منتقل می کند.
همین طور ایران با این اقدامات به کشورهای منطقه این پیام را می رساند که می توانند با کمک ایران از میراث فرهنگی خود پاسداری کنند؛ چونکه اینها میراث منطقه هستند.
البته در همین پرونده رباب اگر ساز را در میان چهار کشور ریشه یابی کنند، ریشه آن به ایران بازمی گردد به هر حال که در گذشته تعداد زیادی از این کشورها قسمتی از ایران بوده اند؛ به این علت اینکه رباب در شرق ایران، مناطقی از کرمان هم رواج پیدا کرده است ولی اساس آن سیستان و بلوچستان است.
_ این ساز بیشتر در ایران رواج دارد یا در سه کشور دیگر؟
فرقی نمی کند؛ چونکه بلوچ ها در افغانستان، پاکستان، تاجیکستان و ازبکستان هم هستند و رباب ساز محبوب آنها است. فقط ممکنست شکل، اندازه و تزئینات ساز در کشورهای مختلف برمبنای اعتقادات و باورهای مردم هر منطقه و نگاه آنها به مسائل زیباشناسی متفاوت باشد.



منبع:

1403/10/03
18:03:30
5.0 / 5
253
تگهای خبر: آموزش , زندگی , سازمان میراث فرهنگی , فرهنگی
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)

تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب
لطفا شما هم نظر دهید
= ۷ بعلاوه ۲
پربیننده ترین ها

پربحث ترین ها

جدیدترین ها

سفرگو SafarGoo

سفر سفرگو

گردشگری و توریسم

راهنمای جامع سفر، اطلاعات کامل درباره تورهای داخلی و خارجی، بلیط های چارتر و هتل ها

safargoo.ir - تمامی حقوق سایت سفرگو متعلق به آن و محفوظ می باشد