معماری سلجوقی همه خصوصیت های معماری ایرانی را دارد
به گزارش سفرگو معماری سلجوقی كه به نام شیوه رازی هم مشهور است تمامی خصوصیت های شیوه های گذشته معماری ایرانی را دارد؛ در این دوره طرح مساجد شبستانی به مساجد چهار ایوانه تبدیل گشته است.
به گزارش سفرگو به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، محمد رضا ریاضی نویسنده، پژوهشگر، دیرینه شناس و استاد دانشگاه این مطلب را در نشست تخصصی «آثار، طرح ها و نقوش دوره سلجوقی» كه به همت پژوهشكده هنرهای سنتی پژوهشگاه برگزار گردید بیان نمود. او با اشاره به اینكه سلجوقیان از طوایف تركمانان اغز بودند كه در شرق تركستان به صورت صحراگردی زندگی می كردند اظهار داشت: پس از سقوط دولت سامانی پسران سلجوق قدرت یافته و كم كم با دولت غزنوی بر سر قلمرو وارد منازعه شدند و در سال ۴۱۶ هجری فتنه بزرگی را در خراسان ایجاد كردند. وی خاطرنشان كرد: دوره سلجوقی خیلی از سنت های هنری بر مبنای اسلوب های دوره ساسانی احیا شد و معماری، نقاشی، سفالگری، شیشه گری، فلزكاری، پارچه بافی به نهایت رشد و ترقی رسید. او با بیان این نكته كه در دوره سلجوقی بار دیگر و همانند دوره ساسانی خیلی از اشكال هنر و تمدن ایران در قلمرو وسیع دولت سلجوقی چون آناتولی، قفقاز، سوریه و آسیای مركزی گسترش یافت و به كار گرفته شد اضافه كرد: در دوره سلجوقی ها برای اولین بار مناطق مختلف ایران دارای وحدت سیاسی شد و حكام سلجوقی حكومتی مقتدر با مركزیت واحد بوجود آوردند. تاكید مردم عهد سلجوقی بر هنر ایران قبل از اسلام این نویسنده و پژوهشگر خاطر نشان ساخت: مردم عهد سلجوقی هم همانند مردم عهد سامانی بر هنر ایران قبل از اسلام تاكید داشتند و در احیا و تجدید آنها می كوشیدند به صورتی كه انعكاس و تأثیر معماری، فلزكاری، پارچه بافی، شیشه گری ساسانی در هنرهای سلجوقی آشكار و مشهود است. ریاضی از مساجد جامع اصفهان، زواره، اردستان، برسیان، بروجرد، اشترجان، زوزن، برج های خرقان، طغرل شهر ری، پیر علمدار، كاروانسرای رباط شرف بعنوان یادگارهای معماری سلجوقی یاد كرد. این استاد دانشگاه با اشاره به اینكه سلجوقیان در زمینه های مختلف به اوج های تازه ای در زمینه علم، فرهنگ و دانش، معماری، سفالگری، خط و خوشنویسی، مصور سازی كتاب، فن شیشه گری، پارچه بافی، فلز كاری و… دست پیدا كردند تصریح كرد: در طول دوره سلجوقی با احیا و توسعه فرهنگ، زبان و ادب فارسی، سنت های هنری فرصت مجال یافت و رنگ بوی ایرانی به خود گرفت كه می توان اصطلاح هنر ایرانی – اسلامی را در مقابل هنر سایر سرزمین های اسلامی، عربی - اسلامی به كار برد. به قول وی، دست آورده ای دوره سلجوقی تنها محدود تولد معماری و هنر نبود، بلكه بزرگترین دانشمندان علوم مختلف در دربارهای این حكام به تولید علم و ادب پرداختند. ریاضی با اشاره به این نكته كه در طول سده های پنجم تا هفت هفتم هجری تولیدات هنری شهرهای ایران از شهرت جهانی برخوردار و محصولات آنها بین شرق و غرب مبادله می شد اضافه كرد: نیشابور مركز تولید فیروزه، انواع ظروف سفالی، پارچه های ابریشمی و نخی،، اشیای شیشه ای و فلزی بود؛ جرجان در تولید شیشه و سفال شهرت داشت، شهر ری مركز تولید انواع سفالینه ها، اشیای شیشه ای، اشیای چوبی، انواع پارچه و … بود، كاشان مهمترین مركز تولید سفالینه های زرین فام و مینایی، اصفهان مركز تولید انواع پارچه و لباس، اشیای فلزی و انواع زیر اندازه ها، شیراز هم مركز تولید پارچه های ابریشمی و كتانی، گلیم بافی، گلاب، انواع عطر بود. رواج اشكال جدیدی خاصه در هنر فلزكاری و سفالگری این پژوهشگر با اشاره به اینكه در این دوره مضامین نقاشی های كتب خطی بر سفالینه های چند رنگ و كاشی های زرین فام و بالعكس تقلید می شد خاطرنشان كرد: در دوره سلجوقی فلزكاری، زرگری، تذهیب، شیشه گری، پارچه بافی، سفالگری اهمیت فراوان و از منظر زیبایی شناسی هم به افق های تازه و كاملاً كمال یافته دست یافت و اشكال جدیدی خاصه در هنر فلزكاری و سفالگری رواج پیدا كرد. او اظهار داشت: جذابیت هنر سلجوقی تنها محدود به اشكال تازه نبود، بلكه این جذابیت در غنای طرح های تزئینی و نقش مایه های شاخص آنها است. وی با اشاره به اینكه در این دوره طرح ها از نظر تركیب بندی بسیار پیچیده و مركب شدند اضافه كرد: طرح ها بیشتر انتزاعی و به جای اشكال گیاهی، اسلیمی ها به صورت مسطح و تخت و چه به صورت برجسته نما وسعت یافت و كتیبه نگاری بر روی آثار به فراوانی استفاده شده و خط نسخ رواج عمومی یافت. به قول وی، خط نسخ چه به صورت مجرد و چه آمیزش با انواع مختلف خطوط تزئینی كوفی در این دوران رواج فراوان یافت و طرح های پیكره ای حیوانات و انسان هم به طور گسترده تر مورد استفاده قرار گرفت. او اضافه كرد: هنر عصر سلجوقی تنها به تلفیق موزون طرح ها راضی نمی شد، بلكه در خلق اشكال در هم بافته با پیچیدگی بیشتر و تراكم متغیر با كشش زیاد بخصوص در حكاكی روی فلز و بافت پارچه توانمند بود. توسعه دامنه رنگ ها در تذهیب نسخ خطی با رواج رنگ های آبی لاجوردی این پژوهشگر با اشاره به اینكه این غنی سازی در رنگ سفالینه ها، منسوجات، خاتم كاری اشیای نقره ای، مسی، طلایی و حتی در سیاه قلم كاری در اشیای مفرغی هم دیده می شود اضافه كرد: توسعه دامنه رنگ ها در تذهیب نسخ خطی با رواج رنگ های آبی لاجوردی بسیار چشم گیر است. او اضافه كرد: پس از اولین دوره تحول سفالگری ایران از سده های سوم تا پنجم هجری، دومین دوره تعالی سفالگری ایران از نیمه قرن ششم هجری شروع تا آخر سده هفتم ادامه می یابد؛ در این دوره ابتكارات جدیدی در فن ساخت و تزئین شكل می گیرد و سفالینه های ایران وارد عصر طلایی خود می شوند. ریاضی تصریح كرد: در این دوره تولید سفالینه های با نقش كنده، لاجوردی ری، سفالینه های رنگارنگ، تك رنگ، سفالینه های گبری یا گروسی و سفالینه های مینایی و در آخر سفالینه های زرین فام بالاترین شكوه این فن را به نمایش می گذارند. به قول این نویسنده در اوایل دوره سلجوقی، تولید سفالینه های با نقش كنده ساده دو سده پیشین كه نقوش آنها ساده و شامل خطوط نامنظم و درهم بود و با لعاب های سبز و زرد پوشش داده می شد و از نظر كیفیت، تنوع نقش و رنگ متحول و نقش متنوع بر بدنه داخلی ظروف خاصه كاسه ها رایج شد. ایران یكی از مهمترین صادركنندگان پارچه وی با اشاره به اینكه تولید پارچه در دوره سلجوقی از اهمیت خاص برخوردار و در شهرهای مختلف ایران انواع پارچه های ابریشمی، پشمی، پنبه ای و كتانی تولید می شد خاطرنشان كرد: محصولات مهم كارگاه های بافندگی شامل عمامه، جوراب، دستمال، شال كمر، لحاف، حوله، رختخواب، انواع سفره، روكش برای پشتی، نمد، خیمه، پرده، انبان ها، توبره، خورجین و ردای افتخار برای اهدا به مأموران عالی رتبه تولید می شد. او اضافه كرد: كارگاه های بافندگی نه تنها محصولات مورد نیاز داخل كشور را تولید می كرد، بلكه ایران یكی از مهمترین صادركنندگان پارچه برای كشورهای سواحل دریای مدیترانه بود. ریاضی با اشاره به اینكه مردم ایران عصر سلجوقی دوستدار رنگ های متنوع بودند اظهار داشت: رنگ های سبز، قرمز، آبی و زرد سیر برای مردان به كار می رفت و در كنار این رنگ ها علاقه به رنگ های طلایی درخشان و پر زرق و برق و قوس قزحی هم مورد استقبال بود. وی با اشاره به اینكه باآنكه اطلاعات درباره فلزكاری سده های اولین محدود است، اما از اوایل سده پنجم به بعد اشیای فلزی متنوعی باقی مانده است اظهار داشت: فلزات سده پنجم هجری از كیفیتی والا برخوردار و از سنن نقش های ساسانی متأثر هستند. معماری سلجوقی همه خصوصیت های معماری ایرانی را دارد به قول این پژوهشگر معماری دوره سلجوقی به نام شیوه رازی هم شهرت دارد كه این شیوه ابتدا در شمال ایران و سپس در شهر ری كه یكی از تختگاه های دولت سلجوقی بود، پدیدار شد و به تدریج در دیگر شهرهای ایران مورد استقبال قرار گرفت. این استاد دانشگاه با اشاره به اینكه معماری سلجوقی همه خصوصیت های شیوه های گذشته معماری ایرانی را دارد خاطرنشان كرد: در این شیوه، نغزكاری شیوه پارسی، شكوه معماری پارتی و ریزه كاری شیوه خراسانی با هم پدیدار می شوند. او اظهار داشت: در دوره سلجوقی ساخت تاق و گنبدهای دو پوسته بسیار پیشرفت می كند و طرح مساجد شبستانی به مساجد چهار ایوانه تبدیل می شود (سابقه حیاط چهار ایوانی به معماری اشكانی در كاخ هترا در میان النهرین می رسد). وی با اشاره به این نكته كه در دوره سلجوقی تزئین به شكل آجركاری در نماهای بیرونی و گچ بری در نماهای داخلی به اوج خود می رسد اضافه كرد: برج های خرقان، مسجد جامع اصفهان، رباط شرف، جامع اردستان، گنبد سرخ مراغه، برج طغرل در شهر ری، دوازده امام یزد، مسجد جامع قزوین، جامع زواره و… از نمونه های برجسته معماری شیوه رازی است.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب