مرمت بناهای تاریخی زیر تیغ بی تدبیری، ۴

با ۱۰ میلیون تومان نمی شود گنبد شیخ لطف الله را نجات داد

با ۱۰ میلیون تومان نمی شود گنبد شیخ لطف الله را نجات داد

به گزارش سفرگو، «وقتی مرمت آثار تاریخی به رقابت بر سر کمترین رقم مناقصه ها ختم می شود، نتیجه چیزی جز تخریب تدریجی هویت معماری ایران نخواهد بود.» یک مرمتگر بناهای تاریخی، با بیان این مطلب، از لطمه هایی اظهار داشت که از دل فرآیندهای معیوب واگذاری پروژه های مرمتی بیرون می آید؛ از مناقصه هایی که با رقم هایی غیرواقعی بسته می شود تا طرح هایی که بدون مستندات و لطمه شناسی اجرا می شوند. این کارشناس مرمت می گوید: در چنین شرایطی نه فقط نمی توان بناهای منحصربه فردی چون مسجد شیخ لطف الله را نجات داد، بلکه باید نگران موج گسترده ای از مرمت های سلیقه ای و ناکارآمد در سراسر کشور بود.


داود اسدالله وَش ـ مرمتگر بناهای تاریخی ـ در ادامه‌ی گفت وگوهای ایسنا با موضوع بررسی وضعیت نگهداری و مرمت آثار تاریخی در ایران، در این زمینه اظهار داشت: درست است که در سالیان اخیر اخبار نگران کننده ای از نحوه مرمت آثار تاریخی انتشار یافته است، اما اجازه دهید ابتدا مقدمه ای عرض کنم تا بتوانیم با تعریفی دقیق تر وارد این گفت و گو شویم. ما در مرمت، واژه ای داریم با عنوان «حفاظت و مرمت»؛ در حقیقت، هدف اصلی ما در این فرایند، حفاظت است و این حفاظت، مقدم بر هر اقدام عملی دیگری است. این مسیر، پیش نیازهایی دارد که اولین آنها مستندسازی است. بمحض مواجهه با یک بنای تاریخی ــ فرض کنید بنایی که تا حالا حتی ثبت هم نشده است ــ اولین کاری که صورت می گیرد، مستندسازی آن است؛ تهیه عکس، نقشه، فتوگرامتری و هر نوع داده ای که بتواند وضع موجود آن اثر را به ثبت برساند.
او اضافه کرد: از همین نقطه، پروسه مرمت شروع می شود. اقدامات بعدی، برای تکمیل این مسیر حفاظتی خواهد بود. برای صیانت از یک اثر تاریخی، مجموعه ای از کارها بصورت پله پله به انجام می رسد. اولین گام، مستندسازی است. سپس لطمه شناسی، تهیه طرح مرمت، اجرای طرح و در نهایت احیای بنا که بتوان به آن کاربری مشخصی داد، همچون تبدیل آن به موزه، مرکز بازدید عمومی و یا هر نوع بهره برداری که بقاء اثر را تا حدودی تضمین کند و آنرا به نسل های آینده منتقل سازد. هر اقدامی که برای صیانت از آثار تاریخی صورت می گیرد، اهمیت بالایی دارد. من به عنوان کسی که سال ها در این حوزه فعال بوده ام، به یاد دارم که در گذشته، حتی میان دانشجویان معماری و مرمت، حساسیتی نسبت به بناهای تاریخی ــ چه باستانی و چه خانه های قدیمی ــ وجود نداشت. اما امروز، خوشبختانه فضای عمومی جامعه تغییر کرده است. شما هر صفحه ای در فضای مجازی یا سایت های خبری را که باز کنید، خواهید دید که مردم نگرانند که «این بنای تاریخی درحال تخریب است، چرا رسیدگی نمی شود؟» این دغدغه اجتماعی، جای امیدواری دارد. مردم نسبت به آثار تاریخی حساس تر شده اند و این خود یک گام مثبت است.
اسدالله وش افزود: گام دوم این است که آیا این قضاوت ها و نگرانی ها بر پایه اطلاعات دقیق و تخصصی است؟ گاهی کسی که خبری را منتشر می کند یا درباره ی مرمتی قضاوت می کند، تخصصی در این زمینه ندارد. باید پرسید آیا این اخبار راستی آزمایی شده اند؟ چندین بار پیش آمده است که دوستانی از من پرسیده اند «فلان خبر مرمت را دیده ای؟ نظر تو چیست؟» من چون با افراد درگیر در آن پروژه ها در تماس هستم، اطلاع دقیق تری دارم و موارد مختلفی را شاهد بوده ام که خبری که پخش شده، اساساً صحت نداشته است.
این مرمتگر اضافه کرد: بطورمثال چند سال پیش، قطعه ای کوچک از کاشی های کاخ گلستان فرو افتاده بود، فردی عکس آنرا منتشر نمود و خبر تا سطح وزیر وقت میراث فرهنگی هم رسید. بعداً مشخص شد این کاشی مربوط به مرمت اخیر بوده و موضوع، آن گونه که تصور می شد، نگران کننده نبود. البته وجود این حساسیت ها مفیدست اما باید دید این حساسیت به حق است یا نه.
این مرمتگر با اعتقاد بر این که وضعیت مرمت از نظر تئوریک در ایران به هیچ وجه بد نیست، اظهار داشت: حتی می توانم بگویم در مقایسه با کشورهای هم سطح مان، همچون مصر، ترکیه و چین، جایگاه بسیار خوبی داریم. در یکی از کنفرانس هایی که در شهر رم انجام شد و کشورهایی مانند ایتالیا، روسیه، چین، مصر و ترکیه حضور داشتند، رییس ایتالیایی کنفرانس بارها از مرمت های اصولی ایران یاد کرد. شایان ذکر است که ما اصول مرمت را تا حدود زیادی از ایتالیایی ها آموخته ایم. خیلی از شرکت های مرمتی ایتالیایی قبل از انقلاب در ایران فعالیت می کردند و تأثیر زیادی بر سلیقه مرمتی در کشور ما داشته اند. البته، نمی توان از خطاهای مرمتی، خصوصاً در استان هایی که از مرکز فاصله دارند، چشم پوشی کرد. حتی در مرکز نیز چنین خطاهایی وجود داشته است. یکی از نمونه های مشهور، مرمت گنبد شیخ لطف الله یا مسجد جامع عباسی در اصفهان است. این ها نباید اتفاق می افتاد. اما نکته مهم این است که جامعه نسبت به این خطاها آگاه شده و آنها را اشتباه می داند. این یعنی فرهنگ حفاظت در کشور ما رشد کرده است و هنوز جای پیشرفت دارد.
اسدالله وش وضعیت اقتصادی کشور را یکی دیگر از دلیلهای بحران مرمت دانست و اظهار داشت: ما متاسفانه در وضعیت اقتصادی قرار نداریم که جنبش های بزرگ مرمتی راه بیفتد. تعداد آثار تاریخی ما آن قدر زیاد است که اگر دولتی بخواهد تنها مستندسازی اولیه آنها را انجام دهد، باید تمام کارهای دیگر را کنار بگذارد. طبیعی است که در چنین شرایطی، اخبار بد زودتر از اخبار خوب منتشر می شود. بطورمثال مرمت کاروانسرای وکیل کرمان که ما چند سال پیش انجام دادیم، با استقبال خوبی روبه رو شد، اما خیلی از مردم از آن بی خبرند. در مقابل، خطای مرمت مسجد شیخ لطف الله هنوز در اذهان مانده است.
او درباره ی ضعف های مرمتی و راه های جبران آنها، توضیح داد: مرمت، فرآیندی پله پله است که از مستندسازی و لطمه شناسی شروع می شود، سپس به تهیه طرح مرمت و در نهایت عملیات اجرائی می رسد. اگر هر یک از این مراحل به درستی طی نشود، نتیجه مطلوبی حاصل نمی گردد. بیشتر خطاهای مرمتی ناشی از آنست که مراحل اولیه به درستی انجام نشده است. اگر مصالح، لطمه ها و مبانی نظری اثر به خوبی شناخته نشوند، طرح مرمتی مناسبی هم تدوین نخواهد شد و اگر قبل از شروع عملیات اجرائی، این طرح به خوبی مکتوب و تحلیل نشده باشد، آن گاه تصمیم گیری های لحظه ای و سلیقه ای جایگزین کار علمی خواهد شد.
این مرمتگر همین طور درباره ی نگاه وزارت میراث فرهنگی به مقوله مرمت، اظهار داشت: از زمانی که گردشگری به این وزارت خانه الحاق شد، نوعی تغییر رویکرد رخ داد. وقتی شما اثر تاریخی را فقط با هدف بهره برداری گردشگری مرمت می کنید، سلیقه وارد کار می شود. هدف از مرمت، دیگر حفاظت صرف نیست، بلکه کاربری سازی با هدف جذب توریست است. این نگاه می تواند جهت گیری مرمتی را تحت تأثیر قرار دهد. در مورد «مافیای مرمت»، با صراحت باید بگویم که من از سال ۱۳۸۰ تا حالا در این زمینه فعالیت داشته ام و هیچ گاه چیزی به نام «مافیای مرمت» مشاهده نکرده ام. آن چه گاه از آن به مافیا یاد می شود، بیشتر به سوء تفاهم هایی در پروسه واگذاری پروژه ها یا ضعف در اطلاع رسانی بازمی گردد. آنهایی که وارد پروژه های مرمتی می شوند، بیشتر با سرمایه شخصی و انگیزه فرهنگی فعالیت می نمایند و نیاز به مافیا ندارند. متاسفانه وزارت میراث فرهنگی در سالیان اخیر در عرصه رسانه ای فعالیت چشم گیری نداشته است. این مسئله همیشه یکی از دغدغه های شخصی بنده بوده است. جای سؤال دارد که وقتی برنامه ای تاریخی در دست اجراست، چرا مستندسازی نمی شود؟ چرا از این پروژه ها فیلم تولید نمی شود؟ وزارتخانه نباید فقط با ساخت کلیپ هایی تبلیغاتی از آثار تاریخی، مانند تخت جمشید، فعالیت رسانه ای خودرا محدود کند. وزارتخانه میراث فرهنگی باید از کوچک ترین اقدامات در موزه ها تا مهم ترین کارها در سایت های تاریخی، همه را بطور مستند ثبت و منتشر کند. این اقدام علاوه بر فرهنگ سازی، می تواند در مقابل موج اخبار منفی، تصویر روشنی از عملکرد سازمان عرضه نماید.
او همین طور درباره ی نحوه واگذاری پروژه های مرمتی به پیمانکاران اظهار داشت: درباب صندوق احیا باید اشاره کنم که این نهاد در شروع کار، ماموریت مشخصی داشت، صیانت از بناهای تاریخی بوسیله واگذاری آنها به بخش خصوصی برای مرمت و بهره برداری، تحت نظارت دولت. این سازوکار هم به حفظ بنا کمک می کرد و هم سود معقولی برای سرمایه گذار به همراه داشت. با این وجود، در سالیان اخیر، متاسفانه ماموریت صندوق گرفتار انحراف شده است. کارهایی مانند فرش و صنایع دستی به آن الحاق شده و در مواردی، اوراق دولتی بجای پرداخت دستمزد به شرکت های مرمتی داده شده است. همین طور قراردادهایی با رقم های بسیار پایین بسته شده است که با واقعیت های میدانی هم خوانی ندارد. بطور مثال، در یکی از مناقصه ها، هزینه طراحی مرمت یک بنای تاریخی حدود یک میلیارد تومان برآورد شده بود، عددی منطقی از دید متخصصانی با سابقه چندین دهه فعالیت در این عرصه. اما در نهایت یک تیم دو یا سه نفره با پیشنهاد ۱۰۰ میلیون تومان، برنده مناقصه شد. طبیعی است که چنین تیمی نمی تواند با این بودجه، تمام مراحل ضروری مانند مستندسازی، لطمه شناسی، طراحی، گزارش نویسی و جلسات تخصصی را به درستی انجام دهد. این شیوه برگزاری مناقصه ها، بطور مستقیم بر کیفیت مرمت تاثیر منفی گذاشته است.
او اضافه کرد: برای بناهایی چون مسجد شیخ لطف الله نیز، رویکرد مناقصه محور مناسب نمی باشد. این بنا منحصربه فرد است و نمی توان کیفیت مرمت آنرا به رقابت بر سر قیمت واگذار کرد. لازم است وزارتخانه میراث فرهنگی شخصاً وارد عمل شود و از استادان برجسته کاشی کاری کشور دعوت کند که با حداکثر دقت و احترام، این پروژه را به انجام رسانند. چنین نگاهی باید در مورد سایر آثار بی بدیل مانند گنبد مسجد امام (عباسی) نیز لحاظ شود.
اسدالله وش اظهار داشت: در مجموع، فرآیندهای واگذاری پروژه های مرمتی هم اکنون با اشکالات جدی روبرو است. تعیین سقف های غیرواقعی برای قراردادها و حضور افراد کم تجربه در مناقصه ها، منجر به افت محسوس کیفیت شده است. فردی که جدیدالورود این عرصه شده، نمی تواند با بودجه محدود، مدارک و نقشه های تخصصی و با کیفیت عرضه نماید. در نتیجه، طرح غائی فاقد پشتوانه فنی ضروری جهت اجرا خواهد بود. وقتی قیمت واقعی یک فعالیت مرمتی ۲۰۰ هزار تومان (برای مثال) است، نمی توان انتظار داشت با ۱۰ هزار تومان همان کیفیت حفظ شود. این روند، در نهایت بر کیفیت کار تاثیر مستقیم می گذارد.



منبع:

1404/02/06
10:13:32
5.0 / 5
8
تگهای خبر: آثار تاریخی , باستانی , تاریخی , توریست
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)

تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب
لطفا شما هم نظر دهید
= ۵ بعلاوه ۳
پربیننده ترین ها

پربحث ترین ها

جدیدترین ها

سفرگو SafarGoo

سفر سفرگو

گردشگری و توریسم

راهنمای جامع سفر، اطلاعات کامل درباره تورهای داخلی و خارجی، بلیط های چارتر و هتل ها

safargoo.ir - تمامی حقوق سایت سفرگو متعلق به آن و محفوظ می باشد